116 Lynnong: V Ka jingpynkut nia Kane ka lynnong ka wanrah їa ka saiñ pyrkhat jong ki nongthoh kumba la lap ha ki khana ba la jied ha kane ka wadbniah. Baroh ki khana ba la jied na ka bynta kane ka wadbniah ki don їa ka phang ka jingkamai spah bymhok kaba ki nongthoh ki la ring dur їa ki jingjia kiba їadei bad ka imlang ka sahlang. Lyngba kine ki khana, ki nongthoh ki la sei madan їa ka jingjyllei jong ka jingkamai spah bymhok ha ki rukom bapher bapher. Haba peit bad bishar їa ka saiñ pyrkhat jong ki nongthoh ha ki khana ba la jied ha kane ka wadbniah, la shem ba ki nongthoh ki la leh bha ban pynpaw їa la ka jong ka jingshemphang halor ka jingїohi jong ki їa ka jinglong jingman jong ka imlang ka sahlang. U S. J Duncan ha ka khana Ki Mad їa Ka Shillong u kdew їa ka jingїalam bakla ki nonghikai skul ha nongkyndong da kaba pynrung їa ka jingsngew lehraiñ ha ki khynnah skul ban trei їa ki kam nongkyndong haba la nang ban thoh ban pule. U pyni ruh їa ka jingma jong ka jingwan kiew sor ki nongkyndong kiba dang duna ka jingnang jingstad. Ha kane ka khana lah ban їohi їa ka jingїapher hapdeng ka sor bad ka nongkyndong. U nongthoh u їohi їa ki jingsniew kiba don ha sor Shillong kum ka tuh, ka khalai, ka khaїi tuh bad ki kam awria kiba pynjyrsieh їa ka imlang ka sahlang. Kine ki jingsniew jong ka sor Shillong
117 ki long ki jingriam bashyrkhei їa ki samla kumba ka paw lyngba u Ken, u Kyrhai bad ka Deribon. U nongthoh u pyni ruh їa ka jingjyllei kiwei pat ki jait bynriew ha sor Shillong kaba long ka jingma ha ka shongkha shongman, kumba u la pyni їa ka Rimai kaba la їa poikha khlem poi pyrkhat bad u wei u dkhar uba kyrteng u Robin Das. Ki jingsniew jong ka sor ki lah ban long ki jingriam їa ki nongkyndong kiba dang duna ka jingshemphang, ha kajuh ka por kito ki nongkyndong kiba la ngop ha ki jingsniew ki lah ban nang pyntriem bad pynjyllei shuh shuh їa ki kam sniew ki kam thala jong ka sor. Lyngba kine ki jingshem u nongthoh u pynphalang їa ka saiñ pyrkhat jong u ba ka don ka jingma haba ki nongkyndong ki wan tuid kyrthep sha sor. Ka khana u I.M. Simon U Nonghikai Nongkyndong bad ka khana u W. Kharkrang Ki Jingїakynduh jong U Bah Ta En, ki kdew beit їa ka jingjyllei ki kam bamsap ha ki ophis Sorkar. Ha ka khana U Nonghikai Nongkyndong u nongthoh u la wanrah їa ka jingїakynduh jingeh jong u Bah Robot ha ka jingleit wad jong u їa ka grant skul kaba u dei hok ban їoh. Ha kane ka jingleit wad jong u їa ka grant skul, ki nongtrei kiba dei peit їa kata ka kam ha kata ka ophis, kata u Bram bad u Slan ki la pyndik їa u ba un ym їoh ban sei їa kata ka grant skul khnang ba kin їoh ban shim їa lade їa kata ka pisa ne ba u bah Robot un ai lem їa ki. Kane ka jingleh jong
118 ki ka kdew shai їa ka jingjyllei ki kam bamsap ha ki Tnat Sorkar kiba don hangne ha Shillong. Ka jingwanrah u nongthoh їa u Nonghikai na nongkyndong ban pynїatyngkhuh bad ki nongtrei Sorkar ha Shillong ka pynphalang їa ka jingmut u nongthoh, ba ki don ki jingїapher ka jingim nongkyndong ha kaba ka jingim ba shisur bad jinglong hok ka dang synshar їa kiba bun, katba ha sor pat la jyllei ka thok ka shukor bad ka jingbamsap. Ha ka khana Ki Jingїakynduh jong u bah Ta En u nongthoh u la wanrah їa ka jingbamsap jong ki nongtrei ha ka Tnat Sorkar kaba dei peit їa ka kam rep kam riang. Ha kane ka khana u nongthoh u la pyni їa ka jinglong ki nongtrei Sorkar kiba ym don shuh ka jingїatiplem. Ka dei ka kamram jong ki ban pyndep їa kata ka kam hynrei hap ban da ai pisa їa ki, hana ba ka dei ka akor ban ai bai jingbam. Kane ka dei ka rukom bamsap kaba u nongthoh u la їohi ha ki nongtrei kiba trei ha ophis Sorkar. Ha kane ka khana la shem ba wat u Inspector ruh u da phah їa u bah Ta En ba un pynїoh Skei їa u, shuwa ba un pyndep їa la ka kamram kata ban pynshisha їa ki kot ki sla kiba їa dei bad ka ram ba ka Sorkar kan ai їa u bah Ta En. U nongthoh jong kane ka khana u pynphalang їa ka jingpyrshang jong ki riew bamsap ban da rapjot їa ka jingkwah spah jong ki na ki nongwan donkam da kaba pynkylla kyrteng їa ka bamsap sha ka baibam lane ka bai sha. Ka khana ka pynpaw ba kane ka buit lum pisa
119 ki nongbamsap ka la long ka rukom ha kylleng ki jaka. Ha ka jingsngewthuh ki nongthoh Khasi kumba la kdew ha ki lynnong ba sha khmat, ka jingpynbam tyngka lane ka jingbam tyngka ka dei ka kam runar, hynrei ki tyngshop ki puron jong kane ka khana pat ki kam ba ka dei ka akor briew. Ka khana ka kdew їa ka phang ka jingїa ai їa shim bai bam ne bai sha lyngba kata ka akor briew. Ka bamsap ha kane ka juk ka la long ka kam don burom, kaba mut ba haba pynbam pisa ne dawa pisa ym don jingpynrem shuh, la sngew pynban kumba ki leh don akor. Kumta ka pisa paidbah bunsien ka shu lut ha ka bai bam їa ki nongtrei Sorkar khlem da poi sha ki paidbah. Ha ka jingїohi jong kine ki nongthoh, ki jingїarap ka Sorkar kim da wanrah jingmyntoi eh їa ki paidbah, hynrei ki long pynban ki lad kamai spah bymhok jong kito ki nongtrei Sorkar kiba bat їa kito ki kam. Ki ar tylli kiwei pat ki khana, kata, ka khana u E.W Dkhar U Riewstad bad u Nongkhaїi bad ka khana u I.M Simon U Hati Suidtan ki pynphalang ym tang їa ka saiñ pyrkhat ba shimet jong ki nongthoh, hynrei baroh kitei ki khana ki thew ban pynphriang їa ki nongrim pyrkhat tynrai u Khasi ha kaba їadei bad ka spah ka phew, ka kamai kajih u khun Khasi ha sla pyrthei. La tynrong ha kine ki khana їa ka nongrim tip briew tip blei bad ka kamai kajih da ka lynti kaba khuid bad ba hok. Baroh ar tylli kine ki
120 khana ki maham jur pyrshah їa ka bishni ka pihuiñ, їa ka jingarsap, їa ka jingleh donbor, ka jingleh klop bad jingbamsap. Ha kine ki khana la wanrah їa ka bynta jong ka bor bamaїa, ka bor u Blei Najrong natbian ban pynshitom bad ainong їa ki kam bymhok ki kam bymman u khun bynriew. Ka jingpynshitom u Blei ka long kaba tyngeh bad ka long ha ki sngi ki rta ba dang im ha sla pyrthei. Ha ka pyrkhat Khasi uwei pa uwei u briew u їoh їa ka nongkylliang kat kum ki jingleh jingkam bad jinglong jong u hi. Kane ka nongkylliang ka thew їa ka jingai nong u Blei їa ki briew. Lada dei їa ki briew kiba sniew ka bainong ka long da ki jingjia kiba sniew; bad lada dei їa ki briew kiba bha, ki їoh їa ka bainong kaba bha. Ka jingpynkut jong ki nongthoh їa ki nongleh kam sniew ha ki jingjia ba sngewsih ka pynpaw їa ka saiñ pyrkhat jong ki, ba ka nongkylliang ka dang trei kam beit wat lada bun ki briew ki la ñiewsting їa ka. U briew u long u dkhot ba kongsan jong ka imlang ka sahlang. ka imlang ka sahlang ka pher na kawei ka jaka sha kawei pat. Ha u Khasi їa ka imlang ka sahlang la saiñ dur da ki kur ki kha. U H.O Mawrie ha ka kot Ka Longiing Longsem U Khun Khasi Khara, u thoh kumne: Ki don bun bah ki shnong ha ka Ri jong ngi ia kiba la seng da ki
121 kur bad la synrop da ki kha ban ia long shnong long thaw bad ban sain dur ia ka imlang ka sahlang. (76) Ban tehsong ban pynbha їa ka imlang ka sahlang, u Khasi naduh ki por mynshuwa u don ki aiñ ki adong shnong ban pyntreikam ha ki shnong ki thaw khnang ban wanrah їa ka jingshong suk shong saiñ. U Rabon Singh ha ka kot Ka Kitab Niam Khein Ki Khasi, u thoh kumne halor kane ka bynta. Ha kane ka ri Khasi bad Synteng mynbarim ki don la ki ain ki hukum ban pynshitom ia ki nongleh sniew nongleh bymman, ia kine ki ain la buh hi da u Siem, ki Daloi, ki Lyngdoh, ki Lyngskor, ki Myntri bad ki rangbah ba khraw ba tri, ha ka dorbar kaba khraw ba la pynsngew pynsngap, pynrisa pynkynhoi, ia u khun u hajar baroh. Ki don hynñiew tylli ki ain kiba khraw tam kiba u Siem bad la ka dorbar u ju pynshitom ia ki nongleh bymman, bad ki rangbah ruh ki lah ban pyndonkam ia kiba kham rit na kine ki hynñiew da ka hukum u Siem bad ka dorbar-kita ki ain ki long kine harum:- (1) U Tangong u Lymban. (2) Ka khadwei-spah piah=1150 tyngka. (3) Ka san spahpiah = 550 tyngka. (4) Ka shispah hynriew = 106 tyngka.
122 (5) Ka san phewlai = 53 tyngka. (6) Ka khadsan weidoh, kata 15 tyngka uwei u sniang. (7) Ka san wei doh, kata 5 tyngka uwei u sniang. Nalor kitei ki don ki kuna kiba rit baria ba ki ju pynshitom ia ki kam sniew ruh kiba rit kiba ria. (55) Lyngba kine ki jingthoh jong u Rabon Singh, lah ban їohi ba u Khasi u don ki aiñ ki hukum ba ki Syiem, ki Myntri, ki Doloi, ki Lyngdoh, ki Lyngskor, ki Rangbah ki la thaw la pynlong ban teh lakam їa ki kam sniew kiba don ha ka imlang ka sahlang. Ia kine ki aiñ la thaw na ka bynta ban pynshitom їa ki nongleh kam bymman ha shnong ha thaw ha ka imlang ka sahlang, kat kum ki kam sniew ba ki la leh. Nalor kitei ki jingpynshitom la lap ba ki dang don sa kiwei pat ki jait jingpynshitom їa ki nongtuh nonglute kum ka pyndait diengsong bad ka syang sohmynken. U P.T.R Gurdon ha ka kot The Khasis, u batai kumne halor kane ka jingpynshitom: The punishment for robbery and theft was the stocks (ka pyndait diengsong), the imposition of fetters, or a punishment known as kaba s ang sohmynken, by which the culprit was compelled to sit on a bamboo platform under which chillies were burnt. (94)
123 (Ka jingpynshitom їa ki nongtuh nonglute ka long da kaba pyndait diengsong lane da kaba pynsyang sohmynken ha kaba la phah їa u nongleh bymman ban shong halor ka jaka ba ki la shna da ki siej bad thang da ki soh mynken na shapoh). Ha ka jingїaid ka por, kitei ki aiñ ki la nangduh noh, khamtam hadien ka jingwan synshar ka Sorkar Phareng ki Khasi ki la dei ban pdiang bad kohnguh їa ki aiñ kiba ka Sorkar ka la buh. U Barnes L. Mawrie ha ka kot Introduction to Khasi Ethics u la kynthoh kumne shaphang kine ki aiñ ki adong bad ki rukom pynshitom їa ki nongleh kam bymman ha ka synshar jong u Khasi ha ki por mynshuwa. Most of these punishment especially those that have been mentioned earlier, existed in the olden days, but when the British came, they brought about a new judicial system. As a consequence of this new system many of these methods of punishment became extinct. Some of them still remain but not in a pure form as they were earlier but very much interpolated with the new system. (53) (Kham bun na kine ki rukom pynshitom khamtam kїto kiba la kdew shakhmat, ki don ha ki por mynshuwa, hynrei hadien ka jingwan jong ki Phareng ki wanlam їa ka rukom synshar kaba thymmai. Na ka jingwan jong kane ka rukom pynїaid ba thymmai shibun na kine
124 ki rukom pynshitom ki la duhnoh. Ki don katto katne kiba dang don, hynrei ym ha ka dur kaba shisha kumba mynshuwa hynrei ki la їa khleh bad kane ka rukom ba thymmai). Ka long kaba shisha ba ki aiñ ka imlang sahlang bad ki rukom pynshitom їa ki riew sniew riew bymman ba la ju leh ha ki por mynshuwa ki la nangduh noh. Haba phai sha kine ki khana ba la jied ha kane ka wadbniah, ym shym la lap shuh ba ki aiñ ka imlang ka sahlang u Khasi kumba la batai da u Rabon Singh bad P. R. T. Gurdon ba ki trei kam ha ka jingim jong ki tyngshop ki puron. Ka jingkylla ka la wan ha ka synshar khadar bad ki aiñ Sorkar ki trei kam їa ki nongshong shnong baroh. Hynrei ha ka jingїadei bad ki aiñ ka jinglong ba bha la shem ba kim kylla, ki dang trei kam ha ka jingim ki tyngshop ha ki khana ba la jied ban bishar bniah. Haba bishar ban pynshong dor halor ka jingtip jingsngewthuh jong kine ki tyngshop ha ki khana ba la jied, їa kine aiñ ha pyrshah ka kamai kajih bad ha pyrshah ka jingїabeh spah jong ki, la shem ba u Ken bad u Kyrhai ba ki don ka jingtip shaphang ki aiñ Sorkar, dei namar kata ka daw ki la pyrshang ba buhrieh їa ki kam bymman ba ki la leh. U Ken u khaїi kyiad na Sohїong u wanrah ban sam sha ki nongdie kyiad ha sor Shillong; u leh їa kane na rieh na rieh khnang ban lait na ka jingshah kem ha ki bor ba dei peit їa ka imlang ka sahlang bad na ki bor sorkar. U Kyrhai u la shah
125 kem bunsien namar ki kam tuh jong u. Ha ka jingleit tuh jong u bad u Risang ha їing ka Deribon u Risang u la pynїap їa ka Deribon, ban lait na ka jingshah kem ha ki pulit u Risang u la beh їa u Kyrhai ba un wan phet rieh sha la shnong ban lait na ki kti jong ka aiñ namar u tip ba ki pulit kin wad їa ki. Haba phai sha u Bram bad u Slan, la shem ba ki don ka jingsngewthuh shaphang ki aiñ Sorkar, dei namar kata ka daw ki pyrshang katba lah ban leh tuh da ki buit ba har rukom khnang ban їoh sei їa ka grant skul jong u Bah Robot. U Bah Phransit kum u briew uba riewspah lehse un nym da kheiñ eh їa ki aiñ kiba їadei bad ka Sorkar; bad i kumba um tip їa ki aiñ ka jinglong ba bha kiba bud dien їa u. Ha ka khana U Riewstad bad u Nongkhaїi la їohi ba u Nongkhaїi u don ka jingtip shaphang ki aiñ Sorkar, dei na kata ka daw um nud ban shim їa ka jingim jong u Riewstad namar u tip ba lada u leh kumta un ngat ha ka kti ki pulit. Hadien ka jingpeit sani їa ka jinglong jingim ki tyngshop ki puron, lah ban ong ba bun napdeng kito kiba dang khie dang san kim don jingsngew thuh shuh їa ki jinghikai ki longshuwa halor ka jinglong jingim babha. Ka lah ban long ba wat ki kmie ki kpa ruh ki la shim sting ha kaba їa dei bad ki aiñ ka jingim babha u Khasi. Katba їa ki aiñ Sorkar pat watla ki tip eh ruh, kim da salia than ban kohnguh їa ki, namar ki tip ruh ba ki lah
126 ban lait na ka kti jong ki nongbat aiñ. Ha pyrshah ka jingbym kheiñ kor shuh їa ki jinghikai babha u Khasi, kane ka wadbniah ka lap ba baroh ki tyngshop ki puron jong ki khana ba la jied ban pule ki shem thik la ka nongkylliang, kata uba sniew u shem la ka nongkylliang sniew bad uba bha ruh u shem hi їa kaba bha. Kaba mut ba ki aiñ ka jinglong jingim ba bha kiba la suhthied ha ka jingshemphang u Khasi naduh hyndai hynthai ki dang trei kam ha ka jingim briew ha sla pyrthei haduh mynta.