Тіректі-қоректі ұлпалар

Transcription

1 Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті Тіректі-қоректі ұлпалар Орындаған:Ахметжанова А.С Советбаева Ж.А Тоқтарова С.Б ОЗ-407 топ Тексерген: Сатиева К.Р

2 Кіріспе Тіректі қоректі ұлпалар (ішкі орта ұлпалар) организмдегі трофикалық, қорғаныс, тіректік, механикалық, құрылымдық, пластикалық қызмет атқаратын, құрылысы жағынан бір-біріне ұқсас, торшалар мен торшааралық заттардан тұратын ұлпалар жиынтығы(тірі сұйық ұлпалар, дәнекер ұлпалары, қаңқа дәнекер ұлпалары)

3 Тіректі-қоректік ұлпалардың(ішкі орта ұлпаларының) даму көзімезенхима қабаты

4 Тіректі-қоректі ұлпалардың жіктелуі Тірі сұйық ұлпалар Дәнекер ұлпасы Қаңқа дәнекер ұлпасы Қан Талшықты Шемірше к Лимфа Ретикулярлы Сүйек

5

6 Дәнекер ұлпасының қызметі 1.Трофикалық(зат алмасу) 2.Қорғаныс(фагоцитоз) 3.Тіректік,механикалық 4.Құрылымдық(строма түзу) 5.Регенерация 6.Ішкі орта тұрақтылығын сақтау(гомеостаз)

7 Дәнекер ұлпасының жіктелуі Талшықты дәнекер ұлпалары Қаңқа дәнекер ұлпалары

8

9 Талшықты дәнекер ұлпасы Тығыз Борпылдақ

10 Тығыз дәнекер ұлпасы Тығыз дәнекер ұлпасының механикалық маңызы бар. Оның кұрамында клеткалар мен аморфтық зат аз болады да, талшықтар басым келеді. Талшыктары тәртіппен орналасқан. Тығыз дәнекер ұлпа терінің негізін, сіңірді, шандырды, желкені құрайды. Тығыз дәнекер ұлпасы

11 Дәнекер ұлпалық талшықтардың орналасуына байланысты тығыз дәнекер ұлпасының екі түрін ажыратады: 1.Тығыз қалыптаспаған дәнекер ұлпасында клеткааралық заттың талшықтар шоғыры түрлі бағыттарда жатады және олардың орналасу бағытында қатаң заңдылық болмайды. 2.Тығыз қалыптасқан дәнекер ұлпаларыны талшықтар шоғырларына үлпага әсер ететін механикалық күштердің бағытына сәйкес орналасу зандылыктары тән.

12 Тығыз қалыптаспаған дәнекер ұлпасы : коллаген талшықтарының :1 ұзыннан және 2 көлденең кесіндісі; 3 борпылдақ дәнекер ұлпасы. Тығыз қалыптасқан дәнекер ұлпасы (сінірдің көлденен кесіндісі): 1 екінші ретті шоғырлардың дәнекер ұлпалық қабаты; 2 сіңір клеткалары.

13 Талшықтар түріне байланысты тығыз дәнекер ұлпалары Коллагенді Эластинді

14 Коллагенді тығыз қалыптасқан дәнекер ұлпасы Коллаген талшықтары бір-біріне параллель және тығыз орналасады. Талшықтар шоғырьшың арасында саңылаулар болады, ондағы аморфты затта фиброциттер жатады. Фиброциттер немесе сіңір клеткалары, бірінші ретті коллаген талшықтар шоғырының тізбектерінің арасьшда орналасады. Бірінші ретті коллаген шоғырлары бірігіп, екінші ретті шоғырлар күрайды. Оларды эндотеноний (tendo сінір) деп аталатын борпылдак қалыптаспаған дәнекер үлпаның жүқа қабаты қоршап түрады. Осы принциппен екінші ретті коллаген шоғырлары, үшінші ретті шоғырларға бірігеді, бүларды да дәнекер үлпасы каптайды, бірақ олардын дәнекер үлпалық кабы қалың болады және перитеноний деп аталады.

15 Эластинді тығыз қалыптасқан дәнекер ұлпасы Желкені,жота үстілік және жота өсінділері аралық байламдарды құрайды.оның құрылысы коллегенді тығыз қалыптасқан дәнекер ұлпасына ұқсас,тек коллаген талшықтары орнына эластин талшықтары болады.

16 Борпылдақ дәнекер ұлпа

17 Борпылдақ ұлпа(textus connectivus laxus) жасуша аралық заттегінде талшықтары аз,негізгі түрсіз заттар көлемі үлкен,жасуша құрамы өте көп дәнекер ұлпасының түрі. Барлық ішкі ағза құрамында кедеседі:қан,сөл тамырлары және жүйкелермен қоса жүреді,тері,кілегейлі қабықтар құрамына күреді.

18

19 Борпылдақ дәнекер ұлпасы Отырықшы Қозғалмалы Жасушалар тұрақты болса Көшіпқонушы болса

20 Отырықшылар ұлпаларға біргу(адвентициялық),фибриобластар,фибриоцит тер,май жасушалары жатады. Қозғалмалы ұлпаларға өте жылжымалы дәнекер ұлпаға қаннан келеді.бұл топқа барлық лейкоциттер(түйіршікті,түйіршіксіз)жатып,құрам ы дәнекер ұлпаның кейбір бөлімдерінде әртүрлі иммундық реакция,қабынуда өзгеріп тұрады.

21 Фибробластар(fibra-талшық,blastos-өсінді)-ұлпа жасушалары ішіндегі көп таралған түрі,жасушадан тыс құрамбөліктерін түзеді,жараның жазылуына қатысады,ұлпаның жаңадан жасушалар түзе ұлғайып,өсуіне,аууына қабілетті.борпылдақ дәнекер ұлпада ол ерікті орналасады,өсінділері болады,к өлемі өзгеріп тұрады,ядросы бірнеше ядро сақтайды,белок түзеді,цитоплазмасында түйіршікті эндоплазмалық тор,гольджи аппараты,көп митохондрий мен лизосомалар,микротүтікшелер болады. Фиброцит-ұршық тәрізді,цитоплазмасы лизосома,митохондрийлер,бытыраңқы таралған эндоплазмалық тор сақтайды.гольджи аппараты нашар дамыған,шамалы түйіршікті түзінділері болады.б ұл жасушаның басты қызметі-зат алмасуын реттеп,жасушааралық заттек тұрақытлығын са қтау.

22 Гистоциттер-қан тамырлары арнасынан дәнекер ұлпаға ауып келген моноциттерден құралады.дәнекер ұлпада жеке және топталып орналасып,кілегейлі қабықтың меншікті тақташаларында,сір қабықтарда кездеседі.өзара қайтымды күйдегі қызметтік белсенділігінің қабілеттілігі төмен-тыныштықтағы және қызметтік белсенділігі жоғары-кезегенжасушалары да болады.

23 Коллаген талшықтары коллаген белогынан құралып,оның фибрилдері будаға қосылуынан қалыптасады,ұлпаларға беріктік береді,қайнатқанда кәдімгі желім береді. Эластин талшықтары коллаген талшықтарына қарағанда аз сақталады.эластин талшықтарын фибробластан басқа тегіс миоциттер,хондробласттар және хондроциттер өндіреді.бүйрек шумағындағы жасуша аралық заттек құрамына кіріп,көз бұршағын ұстап тұратын кірпіктік белдеу талшығыт құрады.ол эластин шеміршегінде,теріде,өкпеде,қан тамырында болады. Ретикулин-жұқа,диаметрі 0,5-2 мкм,коллагеннің 3 түрінен тұрып,тармақталған үш өлшемді тор құрады,арнайы бояғыштарда ғана көрінеді.күміс тұздарын жақсы сіңіретіндіктен,аргирофильді деп аталады.

24 Бояутек-жасушаларының түрі өсінділі,цитоплазмасында меланин бояутегі сақталады.бояутек өндіретін жасушаларды-меланоциттер,ал цитоплазмасына бояутек жинауға қабілетті түрін-меланофорлар деп атайды.е ң к өп бояутек жасушалар көз алмасы қабырғасындағы дәнекер ұлпаға,әсіресе ақ қабық,тамырлы,түсті қабықтарға және кірпік денешігіне тән.б ұл бояутек жасушаларын бояутек ұлпалары деп атайды. Шүйгін-қомағай және қан базофильдеріне ұқсастығынан -ұлпалық базофильдер деп атайды. Шүйгін жасушалар-маңызды реттеуіш қызметтер атқаратын борпылда қ д әнекер ұлпаның тұрақты жасушалары,көптеген ірі түйіршіктері жар ғақшамен қоршалған,цитоплазмасында митохондрийлер,орташа дамы ған т үйіршікті эндоплазмалық тор,қою түске жақсы боялмаған хроматині бар д өңгелек ядросы сақталады.олар тері астында,тыныс алу,ас қорыту жүйелеріндегі ағзаларда,құрсақ қуысы қабықтарында,қан тамырлары айналасында ерекше көп болады.

25 Адипоциттер-бір ірі май тамшысы орналасып,барлық жасуша құрамын шетіне ығыстырады.ядро айналасында ерікті рибосомалар,түйіршікті және түйіршіксіз эндоплазмалы қ торлар.гольджи аппараты,митохондрийлер орналасады.ол қоректік және механикалық қызметтер атқарады,кейбір а ғзаларды жарақаттықтан сақтайды,қуат түзеді,су алмасуына қатысады,цитоплазмасы майға толып,май ұлпасына айналады.сөйтіп май қорын түзеді. Жемір-жасушалар-моноциттердің жетілген т үрі,к әсіби фагоциттер,барлық ұлпалар,ағзаларда болады.өте жылдам қозғалатын жасушалардың жеке түрі.плазмолемманың астында аууға,қарбуға қажет актинді микрофиламенттер,микротүтікшелер,аралы қ филаменттер орналасады.белсенді жемірлер 60-тан арты қ себеп-шарттарды түзеді.қаннан табиғатын жоғалтатын белоктарды,жасушалар қалдықтарын ұстап алады.

26 Ретикуляциттер Ретикуляциттер пішіні үзынша келген көп өсінділі, дөңгелек ядролы торшалар. Олар бөліну арқылы көбейіп, басқа дәнекер үлпалары торшаларына айналуы ықтимал. Көбіне ретикулоциттер бір-бірімен өзара өсінділері арқылы жалғасып, торшалар байланысын (синцитийді) құрайды. Ретикулоциттер ретикулин (аргирофилді) талшықтарын түзеді.

27 Қаңқа ұлпасы Сүйек ұлпасы Шеміршек ұлпасы

28 Шеміршек ұлпасы Шеміршек ұлпасы (хрящевая ұлпа); (textus cartilagineus, лат. textus ұлпа; лат. cartilago - шеміршек) қаңқа дәнекер ұлпасы. Шеміршек ұлпасы жасушалардан және жасуша аралық заттардан құралған. Жасуша аралық заттың құрылыс ерекшеліктеріне байланысты ол: гиалинді, эластинді және талшықты шеміршек ұлпалары болып үш түрге бөлінеді. Гиалинді шеміршек ұлпасының жасушааралық заты мөлдір біркелкі болып келеді. Эластинді шеміршек ұлпасыны ң жасуша аралық затында эластин талшықтары, ал талшықты шеміршек ұлпасында коллаген талшықтарының будалары болады. Шеміршек ұлпасы сыртынан шеміршекқаппен (перихондрий) қапталған. Шеміршек ұлпасының жасушаларына прехондробласттар, хондробласттар, хондроциттер жатады. Жасушааралық зат шеміршек ұлпасының негізін құрайды. Оны ң құрғақ салмағының 50-70% коллагеннен тұрады. Шеміршек ұлпасы организмде тіректік, қорғаныс және механикалық қызметтер атқарады.

29 Шеміршек ұлпасы Гиалинді шеміршек ұлпасы Эластинді шеміршек ұлпасы Талшықты шеміршек ұлпасы

30 Гиалинді шеміршек ұлпасының клетка аралық заты мөлдір біркелкі болып келеді. Эластинді шеміршек ұлпасының клеткааралық затында эластин талшықтары, ал талшықты шеміршек ұлпасында коллаген талшықтарының будалары болады. Шеміршек ұлпасы сыртынан шеміршекқаппен (перихондрий) қапталған.

31 1-Шеміршек қабы; 2-Жас хондроциттер; 3-Меншікті зат; 4-Изогенді топтағы хондроциттер.

32

33 Сүйек ұлпасы Сүйек ұлпасы сүйек жасушалары остеоциттерден және жасушааралық зат сүйек тақташалрынан тұрады. Сүйек ұлпасын түзетін жас жасушаларды остеобласттар деп атайды. Сүйек ұлпасы қаңқа сүйектерін қүрайды. Сүйектер сыртынан сүйеккаппен (периост) қапталған. Сүйектер организмде тіректік, механикалық, қорғаныс қызметтерін атқарады және минералдық түздар мен май

34

35

36

37 Жануарлар қаңқаларында сүйектер байланыстарының екі түрі ажыратылады: Сүйектердің тұтаса байланысы Буынды байланыс. Тұтаса байланыс кезінде, сүйектер бір-бірімен өзара әр түрлі ұлпалар арқылы байланысады: Бұлшықеттік байланыс (синсаркоз) Серпімді (эластикалық) ұпалық байланыс (синэластоз) Дәнекер ұлпалық байланыс (синдесмоз) Шеміршектік байланыс (синхондроз) Сүйектену (синостоз).

38 Пайдаланылған әдебиеттер 1.Жанабеков К.Ж.,Махашов Е.Ш. Жануарлар анатомиясы Алматы, Білім 1996ж 2.Тоқаев З.Қ Жануарлар морфологиясы.алматы,2006 жыл 3.Тоқаев З.Қ. Гистология, эмбриология және цитология практикумы. Семей, Интернет желісі